Postacie związane z miastem
9 lutego 2018
Postacie związane z miastem

Ziemia żelechowska wydała na świat wielu ludzi wielkich, utalentowanych, obdarzonych głębokim rozumem lub niepospolitymi przymiotami. Wybitne osobistości znajdują się także wśród kolejnych właścicieli miasta. Z ziemią żelechowską związanych jest również kilka wielkich postaci historycznych oraz wielu zasłużonych działaczy społecznych. W dziejach Żelechowa zapisali się m.in.:

Stanisław Ciołek (ok. 1382-1437) – biskup poznański, podkanclerzy królewski, poeta polsko-łaciński, jeden z prekursorów języka polskiego w życiu publicznym i kulturalnym. Urodził się w Żelechowie. W 1413 r. redagował akt unii polsko-litewskiej w Horodle, w 1434 r. jeździł jako poseł królewski na sobór do Bazylei. Zajmował się pisarstwem historycznym i okolicznościowym. Na ok. 100 lat przed Rejem i Kochanowskim tworzył wiersze w języku ojczystym, którymi bawił Władysława Jagiełłę.

Andrzej Ciołek (ok. 1380-1448) – rycerz, podkomorzy sandomierski, starosta generalny Wielkopolski, nazwany przez ajentów krzyżackich „najzdolniejszym z polskich dowódców”, właściciel Żelechowa w 1. poł. XV w. Dowodził chorągwią królewską nadworną w bitwie pod Grunwaldem. Za liczne zasługi uzyskał w 1447 r. od króla Kazimierza Jagiellończyka potwierdzenie praw miejskich dla Żelechowa, zawarte w przywileju wystawionym dla synów – Andrzeja i Mikołaja.

samuel_maciejowskiSamuel Maciejowski (1499-1550) – biskup krakowski, kanclerz wielki koronny, doradca Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta, właściciel Żelechowa i jednocześnie proboszcz parafii Żelechów w 1. poł. XVI w. Wyposażył kościół żelechowski w niezbędne utensylia i aparaty liturgiczne. Jako kanclerz był najwyższym stróżem prawa i powagi Rzeczypospolitej. Żaden akt władzy królewskiej nic nie znaczył bez jego pieczęci. Gromadził wokół siebie uczonych i artystów, na swoim dworze kształcił młodzież szlachecką.

jerzy_ignacy_lubomirskiJerzy Ignacy Lubomirski (1687-1753) – książę, chorąży wielki koronny, generał wojsk polskich i saskich, kandydat do korony siedmiogrodzkiej i polskiej po śmierci Augusta II Mocnego. W 1752 r. został właścicielem Żelechowa. Po śmierci księcia dobra żelechowskie przejęła jego małżonka Joanna. Jej staraniem w 1762 r. na północ od miasta, przy dawnym gościńcu wiodącym do Stoczka, rozpoczęto budowę pałacu.

waclaw_rzewuskiWacław Rzewuski (1706-1779) – wojewoda krakowski i podolski, hetman wielki koronny, kasztelan krakowski, dramatopisarz, poeta. Był właścicielem Żelechowa w latach 1728-1752. W 1728 r. ukończył rozpoczętą przez Stanisława Linkhauza budowę kościoła parafialnego p.w. Zwiastowania NMP. Z jego polecenia w 1741 r. wybudowano kościół filialny p.w. św. Stanisława Biskupa i Męczennika. Był wielkim dobrodziejem parafii żelechowskiej.

Lewi Izaak z Berdyczowa (1740-1810) – rabin i cadyk, przez niektórych wyznawców judaizmu uważany za cudotwórcę. Pochodził z Galicji. W 1772 r. osiadł w Żelechowie, czyniąc z tego miasta ważny ośrodek chasydyzmu (żydowskiego ruchu mistyczno-religijnego). Pełnił funkcję rabina żelechowskiego do 1784 r. W swoim nauczaniu podkreślał dobro tkwiące w człowieku, a w modlitwie rolę radosnego uniesienia, które najbardziej przybliża do Boga. Propagował taniec i śpiew jako szczególne formy uwielbiania Stwórcy.

ignacy_wyssogota_zakrzewskiIgnacy Wyssogota Zakrzewski (1745-1802) – pierwszy prezydent Warszawy, poseł na Sejm Czteroletni, współtwórca Konstytucji 3 Maja i współorganizator powstania kościuszkowskiego. Pochodził z ziemi poznańskiej. Był właścicielem Żelechowa w latach 1792-1802. Na jego polecenie dokonano przebudowy i regulacji miasta, wytyczono nowe ulice i rynek. Zakrzewski ukończył budowę pałacu, założył nowy cmentarz, uwolnił mieszczan od uciążliwych powinności względem dworu oraz stworzył korzystne warunki dla rozwoju rzemiosła. W Żelechowie spędził ostatnie lata życia, tutaj także został pochowany.

Jan Ordęga (1784-1871) – sędzia pokoju okręgu żelechowskiego, dziedzic dóbr Żelechowa od 1827 r. Był propagatorem postępu w gospodarowaniu na roli, miejscowym prekursorem w dziedzinie uprzemysłowienia. Jego staraniem wybrukowano główne ulice i osuszono miasto. W 1838 r. Jan Ordęga dokonał częściowej przebudowy pałacu i bogato ozdobił jego wnętrze. Wokół pałacu urządził wspaniały park w angielskim stylu z pięknie wkomponowanymi sadzawkami i przylegającym do parku sadem owocowym. W 1852 r. wybudował przy głównej alei cmentarza grzebalnego kaplicę grobową dla swojej rodziny p.w. św. Krzyża.

joachim_lelewel_2Joachim Lelewel (1786-1861) – wybitny historyk, numizmatyk i działacz polityczny, profesor historii na Uniwersytecie Wileńskim. Urodził się w Warszawie. W latach 1829-1831 był posłem na sejm z powiatu żelechowskiego. Podczas powstania listopadowego zasiadał w Radzie Administracyjnej, a następnie w Rządzie Narodowym. Z mandatem rządowym łączył godność prezesa Towarzystwa Patriotycznego. Na emigracji był m.in. przewodniczącym Komitetu Narodowego Polskiego oraz założycielem Zjednoczenia Emigracji Polskiej.

romuald_trauguttRomuald Traugutt (1826-1864)  generał, uczestnik kampanii węgierskiej i wojny rosyjsko-tureckiej, ostatni dyktator powstania styczniowego. Urodził się w Szostakowie koło Brześcia Litewskiego. Pierwsze szlify wojskowe zdobywał w III batalionie saperów w Żelechowie. Przebywał w mieście od 1845 r., najpierw pełniąc służbę wojskową, a następnie jako oficer pułkowy. W 1852 r. w pałacu Jana Ordęgi odbył się bal weselny Romualda Traugutta i Anny Pikiel. W Żelechowie mieszkał do 1853 r. wraz z żoną i babką. Były to najszczęśliwsze lata jego życia.

michal_greimMichał Greim (1828-1911) – fotografik, antykwariusz i numizmatyk. Urodził się w Żelechowie. W 1852 r. osiadł w Kamieńcu Podolskim. Zyskał sławę znakomitego fotografa dzięki artystycznym zdjęciom widoków, zabytków oraz typów ludności z terenu Podola. Współpracował z „ojcem” polskiej fotografii, Karolem Beyerem, założycielem pierwszego w Polsce zakładu fotograficznego. Jego prace nagrodzono srebrnymi medalami na wystawach: lwowskiej, kijowskiej i warszawskiej. Współpracował z Polską Akademią Umiejętności i Cesarskim Towarzystwem Etnograficznym.

antoni_michalowskiAntoni Michałowski (1837-1930) – lekarz, społecznik, uczestnik powstania styczniowego. Pochodził z Litwy. Mieszkał w Żelechowie w latach 1870-1915. Z jego inicjatywy powstały m.in.: Towarzystwo Straży Ogniowej Ochotniczej, Towarzystwo Miłośników Sceny i Muzyki, Towarzystwo Pożyczkowo-Oszczędnościowe, Kasa Spółdzielcza, Koło Polskiej Macierzy Szkolnej, Spółdzielnia Spożywców. Współpracował z pionierami polskiego ruchu spółdzielczego: Romualdem Mielczarskim i Stanisławem Wojciechowskim, późniejszym prezydentem RP. W 1923 r. został odznaczony Orderem Odrodzenia Polski.

izaak_meir_weissenberg_2Izaak Meir Weissenberg (1881-1938) – żydowski prozaik i dramaturg, krytyk literacki, przedstawiciel naturalizmu. Urodził się w Żelechowie, kunszt pisarski doskonalił w Warszawie. Większość jego dzieł ukazuje życie proletariatu polskiego i żydowskiego w małym polskim mieście w latach rewolucji 1905 r. oraz w okresie międzywojennym. Najbardziej znanym utworem Weissenberga jest nowela pt. „Miasteczko”, opisująca konflikt między pokoleniem starszym, żyjącym tradycyjnie według wskazań religijnych, a młodszym, otwartym na nowe idee.

ludwik_pudloLudwik Pudło (1891-1942) – burmistrz Żelechowa w okresie międzywojennym, społecznik, działacz konspiracyjny. Urodził się w Niwie Babickiej koło Ryk. W latach 1917-1918 jako komendant żelechowskiego oddziału Polskiej Organizacji Wojskowej zwerbował około 150 osób, które po przeszkoleniu zostały przydzielone do różnych regularnych jednostek Wojska Polskiego. W latach 1926-1939 jako burmistrz przeprowadził wiele ambitnych inwestycji, nadających miastu nowoczesny wygląd. W okresie 1931-1942 był prezesem Ochotniczej Straży Pożarnej w Żelechowie. Podczas II wojny światowej należał do Armii Krajowej. Został zamordowany przez funkcjonariuszy gestapo.

Wladyslaw_OpalaWładysław Opala (1892-1976) – nauczyciel, działacz społeczny, poseł na Sejm Ustawodawczy, członek Polskiego Zjednoczenia Ludowego i Narodowego Zjednoczenia Ludowego, prezes Zrzeszenia Nauczycieli Szkół Powszechnych, członek Rady Szkolnej Okręgowej. Urodził się w Żelechowie, ukończył Wydział Matematyczny Politechniki Lwowskiej. W 1916 r. założył w Żelechowie pierwszą szkołę średnią (gimnazjum ogólnokształcące) i był jej dyrektorem przez kilka lat.

gieorgij_zukowGieorgij Żukow (1896-1974) – marszałek Związku Radzieckiego, wybitny strateg, zastępca naczelnego wodza Armii Czerwonej, Józefa Stalina, podczas wojny niemiecko-radzieckiej. Od grudnia 1944 r. do lutego 1945 r. kwaterował w Żelechowie. 29 października 1944 r. spotkał się tu prawdopodobnie z dwoma innymi marszałkami radzieckimi – Aleksandrem Wasilewskim i Iwanem Koniewem oraz dwoma generałami – Konstantym Rokossowskim i Iwanem Bagramianem, w znacznym stopniu decydującymi o losach toczącej się wojny.

Konstanty_BiernackiKonstanty Biernacki (1899-1987) – uczestnik I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej, w latach 1921-1932 pracownik magistratu miasta Żelechowa. Założyciel i reżyser teatru amatorskiego, który funkcjonował w latach 1950-1985 przy Spółdzielni Pracy Szewców „Piechur” i Warszawskich Zakładach Przemysłu Skórzanego „Syrena” w Żelechowie. Za pracę społeczną i wkład w dziedzinie kultury odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

jakub_rotbaum2Jakub Rotbaum (1901-1994) – reżyser teatralny, aktor, malarz. Urodził się w Żelechowie. Ukończył Szkołę Sztuk Zdobniczych, Akademię Sztuk Pięknych i Szkołę Filmową w Warszawie. Odbył studia malarskie w Berlinie i teatralne w Moskwie. W latach 1938-1948 reżyserował w USA, Kanadzie, Brazylii, Argentynie, Wielkiej Brytanii, Francji i Izraelu. Premierom sztuk Rotbauma towarzyszyły wystawy jego malarstwa. W okresie 1949-1952 był kierownikiem artystycznym Teatru Żydowskiego we Wrocławiu, a w latach 1952-1962 kierownikiem polskiej sceny dramatycznej w tym mieście.

wladyslaw_polesinskiWładysław Polesiński (1906-1939) – kapitan dyplomowany, pilot obserwator, uczestnik kampanii wrześniowej, jeden z prekursorów Apelu Jasnogórskiego. Urodził się w Żelechowie i tutaj spędził dzieciństwo. W latach 30. założył Rycerski Zakon Krzyża i Miecza – katolicką organizację zrzeszającą wojskowych. Przed wybuchem wojny wygłaszał w różnych miastach Polski do wielotysięcznych tłumów odczyty, krzepiąc serca i umysły. Podczas obrony stolicy we wrześniu 1939 r. przemawiał w Polskim Radio bezpośrednio po prezydencie Stefanie Starzyńskim. Zginął śmiercią lotnika w okolicach Warszawy.

jechiel_lerer_2Jechiel Lerer (1910-1943) – poeta związany z warszawskim kręgiem literackim Weissenberga. Urodził się w Żelechowie. Był romantycznym epigonem żyjącym w czasach, w których dominowały ekspresjonistyczne tendencje w poezji. Lerer jest autorem m.in. tomiku wierszy pt. „Cisza i burza”, charakteryzującego się religijną pobożnością i liryczną powagą oraz poematu pt. „Mój dom”, ukazującego zmiany zachodzące w tradycyjnym, religijnym i społecznym charakterze rodziny. Zginął w obozie zagłady w Treblince.

jan_kajus_andrzejewskiJan Kajus Andrzejewski (1913-1944) – harcmistrz, podpułkownik, uczestnik kampanii wrześniowej, a po jej zakończeniu działacz zbrojnego podziemia. Urodził się w Finlandii, mieszkał kilka lat w naszym mieście, nosił nawet pseudonim „Jan Żelechowski”. Podczas powstania warszawskiego dowodził brygadą dywersji „Broda 53”, w skład której wchodził m.in. harcerski batalion „Zośka”. Został odznaczony Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari V klasy oraz trzykrotnie Krzyżem Walecznych. Poległ w powstaniu warszawskim.

kazimierz_bacia_Kazimierz Bacia (1920-1979) – lekarz i wielki społecznik. Pochodził z okolic Katowic, lecz skomplikowane koleje losu przywiodły go do Żelechowa. Wspólnie z garwolińskim Zespołem Opieki Zdrowotnej wybudował w Żelechowie Ośrodek Zdrowia. Działał w Lidze Obrony Kraju, Polskim Komitecie Pomocy Społecznej oraz żelechowskim Klubie Sportowym „Sęp”. Wszędzie służył radą i pomocą.

 

tadeusz_stolarzewskiTadeusz Stolarzewski (1934) – podróżnik, fotografik. Urodził się w Żelechowie. Od ponad 50 lat podróżuje po świecie – pieszo i różnymi środkami lokomocji. Zwiedził całą Europę, był także w Turcji, Iranie, Afganistanie, Pakistanie, Indiach, Nepalu i na Syberii. Przemierzył samotnie setki tys. km po wschodnich terenach Europy i Azji własnoręcznie wyremontowanym GAZ-em 69. Zdjęcia z odbytych podróży prezentuje podczas wystaw. Jest autorem książek podróżniczych: „Moje spotkania z Euroazją”, „Na szlaku kultury słowiańskiej”, „Marzenia się spełniają”.

irmina_borutaIrmina Boruta (1945) – malarka. Urodziła się w Żelechowie i mieszkała tutaj do 18. roku życia. Obecnie zamieszkuje w Siedlcach. Maluje pejzaże, kwiaty, martwe natury i portrety. W jej twórczości można dostrzec niezwykłe umiłowanie dawnej mazowieckiej wsi z chatami krytymi strzechą zatopionymi w barwnych głowach słoneczników i malw.

janusz_bialekJanusz Białek (1955) – piłkarz i trener piłkarski. Urodził się w Żelechowie. Jest wychowankiem Sępa Żelechów, grał też w AZS AWF Warszawa i Stali Mielec. W tej ostatniej drużynie rozpoczął karierę trenerską. Był asystentem Grzegorza Laty w Olimpii Poznań, prowadził Polonię Warszawa w rozgrywkach Pucharu UEFA, z Aluminium Konin dotarł do finału Pucharu Polski. Jako trener pracował również m.in. w GKS-ie Bełchatów, Dyskobolii Grodzisk Wielkopolski, GKS-ie Katowice, Zagłębiu Sosnowiec, Odrze Wodzisław Śląski.